Konstytucja 3 Maja 1791 r.

Konstytucja 3 Maja 1791 roku
Pamiątkowy medal w 230. rocznicę uchwalenia

Mamy przyjemność zaoferować Państwu niezwykły medal wybity z okazji 230. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Uważana za pierwszy w Europie, a po amerykańskiej konstytucji – drugi dokument tego typu na świecie, jest wielkim osiągnięciem polskiego narodu.

Projektantem medalu jest wybitny i wielokrotnie nagradzany, zarówno w Polsce jak i na świecie, artysta-medalier Robert Kotowicz. Jego główną inspiracją było dzieło Jana Matejki „Konstytucja 3 Maja”. Motyw numizmatu powstał w tradycyjny sposób – w medalierskiej płaskorzeźbie.

Na awersie numizmatu w centralnej części widnieje postać marszałka Sejmu Wielkiego Stanisława Małachowskiego dumnie unoszącego tekst Konstytucji 3 Maja. Jest on niesiony do archikatedry św. Jana przez posłów: ziemi krakowskiej Aleksandra Linowskiego i ziemi poznańskiej Ignacego Wyssogota Zakrzewskiego. Obok znajduje się postać marszałka konfederacji litewskiej Kazimierza Nestora Sapiehy podtrzymywanego przez historyka i pisarza Juliana Ursyna Niemcewicza oraz generała lejtnanta armii litewskiej Michała Zabiełło. Kompozycję dopełnia napis otokowy „230. ROCZNICA UCHWALENIA KONSTYTUCJI MAJOWEJ” oraz data 3 MAJA 1791.

Na rewersie została ukazana postać Polonii z orderem Virtuti Militari i mieczem. Oddają jej honory trzej jeźdźcy: średniowieczny rycerz oraz dwaj ułani, pierwszy z czasów Księstwa Warszawskiego, drugi z okresu międzywojennego. Kompozycję dopełnia orzeł oraz napis otokowy „JESZCZE POLSKA NIE ZGINĘŁA, KIEDY MY ŻYJEMY”.

Pierwsza konstytucja w Europie! Co zwierała?

Konstytucja 3 maja, uchwalona w 1791 roku, była jednym z najważniejszych dokumentów w historii Polski. Była to pierwsza konstytucja w Europie i druga na świecie, po amerykańskiej. Głównym celem Konstytucji było wzmocnienie państwa, poprawa jego funkcjonowania oraz ochrona niepodległości Polski.

Najważniejsze postanowienia Konstytucji 3 maja:

• Trójpodział władzy: Konstytucja wprowadziła zasadę podziału władzy na trzy niezależne gałęzie: ustawodawczą (Sejm), wykonawczą (król i Straż Praw) oraz sądowniczą.
• Sejm: Ustanowiono dwuizbowy Sejm składający się z Izby Poselskiej i Senatu. Izba Poselska była wybierana przez szlachtę, a Senat składał się z biskupów, wojewodów, kasztelanów i ministrów. Zwiększono znaczenie Sejmu, który miał podejmować kluczowe decyzje dotyczące państwa.
• Król: Król pozostał ważnym elementem władzy wykonawczej, ale jego uprawnienia były ograniczone. Zniesiono wolną elekcję i ustanowiono dziedziczność tronu, co miało zapobiec chaosowi wyborów królewskich.
• Straż Praw: Powstała Straż Praw, czyli rząd centralny, na czele którego stał król. W jej skład wchodzili ministrowie odpowiedzialni za różne działy administracji państwowej.
• Prawa obywatelskie: Konstytucja gwarantowała podstawowe prawa obywatelskie, w tym wolność osobistą, bezpieczeństwo osobiste i prawo do własności. Podkreślono także obowiązki obywateli wobec państwa.
• Chłopi i mieszczanie: Konstytucja zaczęła proces poprawy sytuacji chłopów, uznając ich za część narodu i dając im ochronę prawną. Mieszczanie z miast królewskich uzyskali prawa polityczne, co zwiększyło ich udział w życiu publicznym.
• Zniesienie liberum veto: Zniesiono liberum veto, które pozwalało jednemu posłowi zablokować decyzje Sejmu. Dzięki temu Sejm mógł podejmować decyzje większością głosów, co znacznie usprawniło proces legislacyjny.
• Wojsko: Konstytucja przewidywała reformę i wzmocnienie armii, co było kluczowe w obliczu zagrożeń zewnętrznych.

Konstytucja 3 maja była aktem o ogromnym znaczeniu politycznym i społecznym, stanowiąc próbę modernizacji i wzmocnienia państwa. Chociaż obowiązywała krótko, bo tylko do 1792 roku, jej uchwalenie stało się symbolem dążeń do suwerenności i nowoczesności, a także inspiracją dla przyszłych pokoleń Polaków.

Szczególna rola konstytucji z dnia 3 maja

Ustawa Rządowa z dnia 3 maja 1791 roku była dokumentem rewolucyjnym. Wprowadzała ustrój monarchii konstytucyjnej, dopuszczała możliwość zmian ustrojowych, poprawiała sytuację części obywateli i nawiązywała do trójpodziału władzy, spopularyzowanego w dziełach Johna Locke’a i Monteskiusza.

Przyjęcie konstytucji odbiło się szerokim echem zarówno w kraju jak i za granicą. W ciągu pierwszego roku od uchwalenia przygotowano co najmniej czternaście jej wydań, a łączny nakład oscylował w granicach 20 – 30 tys. egzemplarzy. O nowej Ustawie Rządowej pisano zarówno w prasie krajowej jak i zagranicznej.

O konstytucji mówiono pochlebnie w salonach całej Europy. Wysoko ocenił ją Edmund Burke, ojciec nowoczesnego konserwatyzmu. Pochwalił papież Pius VI. Gratulacje przesłał także król Prus Fryderyk Wilhelm II. Ówczesny ambasador amerykański w Paryżu, a późniejszy prezydent, Thomas Jefferson, konstatował, że są tylko trzy konstytucje zasługujące na szacunek: Stanów Zjednoczonych, Polski i Francji.

Konstytucja 3 Maja zawierała się w 11 artykułach. Jej integralną część stanowiła ustawa „Miasta Nasze Królewskie Wolne w Państwach Rzeczypospolitej” zatwierdzona 18 kwietnia 1791 roku. Zrównała ona prawa mieszczan i szlachty oraz pozbawiała praw politycznych część szlachty, która nie posiadała żadnego majątku (tzw. gołotę).

Zniesiono liberum veto, a uchwały miały zapadać większością głosów. Wprowadzała trójpodział władzy na ustawodawczą (dwuizbowy parlament), wykonawczą (rada królewska, która nosiła nazwę Straży Praw, pod przewodnictwem króla) i sądowniczą. Zwyczajne posiedzenia sejmu miały się odbywać co dwa lata, zaś nadzwyczajne w razie potrzeby. Izba Poselska miała się składać z 204 posłów oraz 24 przedstawicieli (plenipotentów) miast królewskich, zaś Izba Senacka ze 132 członków: senatorów, wojewodów, kasztelanów, ministrów oraz biskupów.

Platerowanie:

czyste złoto

Stan zachowania:

menniczy

Metal:

miedzionikiel

Masa:

12 g

Średnica:

30 mm