Korsykanin współrządcą Europy
Napoleon Bonaparte (1769-1821), generał, pierwszy konsul, wreszcie cesarz Francuzów, należał do grona najwybitniejszych dowódców wojskowych w historii. Urodził się na Korsyce w rodzinie włoskiego pochodzenia. Naukę rozpoczął w seminarium, lecz kariera duchownego nie była mu pisana. Jego żywiołem okazała się sztuka wojenna. Wiedzę w tym zakresie zdobył w paryskiej l’École Militaire.
Upadek monarchii otworzyły przed Napoleonem szansę pokazania wielkiego wojskowego talentu. Dostrzegł go jeden z liderów wielkiej rewolucji Maksymilian Robespierre. Bonapartego mianowano kapitanem artylerii sił rewolucyjnych podczas oblężenia Tulonu. Był to początek błyskotliwej kariery.
W wyniku przewrotu w 1799 r. Napoleon zyskał tytuł pierwszego konsula i rozpoczął we Francji rządy dyktatorskie. Dążył do modernizacji kraju i pozyskania przychylności elit dawnej monarchii. Unormował relacje z Kościołem katolickim i doprowadził do zawarcia konkordatu. W 1804 r. wprowadził kodeks nazwany od jego imienia „Kodeksem Napoleona”, który miał ogromne znaczenie nie tylko dla francuskiego systemu prawnego. Kodeks wprowadził podstawowe zasady ustrojowe w tym wolność osobistą, równość obywateli, nienaruszalność własności prywatnej oraz laicyzację.
W roku 1804 Bonaparte koronował się na cesarza Francuzów. Przez kolejne lata prowadził w całej Europie szereg kampanii wojennych. W ich wyniku do Francji przyłączono m.in. Belgię i Holandię zaś Hiszpania, Włochy i Neapol znalazły się w zależności od Paryża. Efektem działań wojennych było także utworzenie Księstwa Warszawskiego.
Klęska wielkiej wyprawy na Moskwę w 1812 r. zachwiała potęgą Francuzów. Rok później przegrana przez cesarza bitwa pod Lipskiem przypieczętowała jego upadek. W 1814 r. został zmuszony do bezwarunkowej kapitulacji i zrzeczenia się tronu. Zesłano go na wyspę Elbę, na Morzu Śródziemnym. W lutym 1815 r. zdołał zbiec i wyruszył do Francji. Tak rozpoczęło się słynne „100 dni”, podczas których próbował odzyskać władzę. Pokonany ostatecznie w bitwie pod Waterloo został internowany na Wyspie św. Heleny, gdzie zmarł w 1821 r. Jego szczątki przewieziono do Paryża i złożono w Kościele Inwalidów.
Rewolucyjna kariera złotego franka
Rewolucyjna Francja uczyniła franka podstawową jednostka monetarną kraju w 1795 r., choć sama moneta pojawiła się już w 1360 r. Pod rządami Napoleona I frank był w powszechnym użyciu we Francji, Belgii, Holandii, Szwajcarii i północnych Włoszech.
Banque de France, utworzony w 1800 r. odpowiadał za produkcję waluty krajowej. W 1803 r. Napoleon Bonaparte ustanowił tzw. złotego franka „germinalnego” (nazwa nawiązywała do miesiąca „Germinal” wg kalendarza rewolucyjnego) który zawierał 290,034 mg złota. Osobnym edyktem określił sztywny kurs złota do srebra, który wynosił 1:15,5. Jego utrzymanie doprowadziło we Francji do kryzysu walutowego. Po odkryciu w USA pokładów złota i wzroście podaży nastąpiło obniżenie jego wartości w srebrze w skali 1:14. Rozpoczął się okres spekulacji. Inwestorzy zaczęli przywozić do Francji złoto, wymieniać na srebro po stałym kursie, a następnie je wywozić. Ten proceder zakończył się ogromnym uszczupleniem francuskich zasobów białego metalu.
Finansowe ambicje Napoleona III
Bratanek Napoleona i jego imiennik Napoleon III miał wielkie ambicje, aby z franka uczynić walutę ogólnoświatową, a tym samym osłabić pozycję funta. Patrzył niechętnie na propozycję Anglii, by ustanowić cztery waluty narodowe oparte na parytecie złota (dolar USA, gulden austriacki, funt brytyjski i frank francuski). Minister edukacji, następnie wiceprzewodniczący Rady Państwa - Marie-Louis-Pierre Félix Esquirou de Parieu doradzał Napoleonowi III w sprawach reformy walutowej, która co prawda nie uczyniła z franka waluty światowej, ale przyczyniła się do łatwiejszej wymienialności pieniądza między państwami.
Żaden kraj nie chciał zrezygnować z bicia własnej monety. Osiągnięto więc kompromis dotyczący standardów emisji w poszczególnych krajach wedle franka francuskiego, tak aby można je było wymieniać w stosunku 1:1 i płacić zamiennie. Dzięki temu państwa zachowały waluty narodowe, a franki czy liry mogły funkcjonować równolegle. Zakładano, że system bimetaliczny (równoległe funkcjonowanie złotych monet i srebrnych monet) będzie działał przejściowo do momentu wprowadzenia systemu opartego na parytecie złota.
Łacińska Unia Monetarna
Dyplomacja francuska i sam Napoleon III odnieśli sukces i doprowadzili do powołania w 1865 r. Łacińskiej Unii Monetarnej. Jej pierwszymi sygnatariuszami, oprócz Francji były: Belgia, Włochy i Szwajcaria. Później dołączyła Grecja. Wśród krajów stowarzyszonych (na mocy umów dwustronnych) znalazły się m.in.: Szwecja, Rosja, Finlandia, Rumunia, Hiszpania, Watykan, Lichtenstein, Monaco. Austro-Węgry, wahające się między akcesją, a silnym sprzeciwem Prus wobec tej inicjatywy, zdecydowały się na wybicie niektórych monet (4 i 8 guldenów), które odpowiadały francuskim monetom o nominałach 10 i 20 franków. Łacińska Unia Monetarna, z okresami wzlotów i upadków funkcjonowała do 1927 r.
W czerwcowym newsletterze opowiemy o braciach-królach Napoleona i monetach z nimi związanych.
