Kijów – miasto pod opieką Archanioła Michała

Powiadają, że Kijów jest „matką ruskich grodów”. W swej ponad tysiącletniej historii był stolicą Rusi Kijowskiej, tutaj Włodzimierz Wielki przyjął chrzest w 988 r. Stąd nowa wiara rozprzestrzeniła się na całą Wschodnią Słowiańszczyznę (dzisiejszą Ukrainę, Rosję i Białoruś). Od dziesięciu stuleci wierni pielgrzymują do dwóch najważniejszych prawosławnych sanktuariów: soboru Mądrości Bożej i Ławry Peczerskiej. Na terenie tej drugiej spoczywa książę Jerzy Dołgoruki, praprawnuk Włodzimierza Wielkiego, który w 1147 r. polecił wybudować pierwszą drewnianą basztę na terenie dzisiejszego moskiewskiego Kremla, dając tym samym początek współczesnej rosyjskiej stolicy.

„Powieść minionych lat”

Nestor, mnich z Ławry Peczerskiej stworzył na przełomie XI i XII wieku kronikę „Powieść lat minionych”, podstawę wszystkich późniejszych kronik i jeden z najważniejszych zabytków piśmiennictwa Ukrainy. Historię państwa przedstawił na tle wydarzeń światowych, fakty historyczne wzbogacił o opowieści i podania. Początki miasta osnute są mgłą legendarnych opowieści. Wedle jednej z nich św. Andrzej apostoł miał przybyć nad Dniepr i zachwycony pięknem okolicy przepowiedział powstanie potężnego grodu. Wspomnieniem tej legendy jest wspaniała, barokowa cerkiew św. Andrzeja, górująca nad panoramą starego Kijowa.

Dzieje bardziej udokumentowane rozpoczynają się w 882 r. kiedy to Oleg, z rodu Rurykowiczów (wywodzący się od Waregów – skandynawskich wikingów) miał przenieść do Kijowa stolicę z Nowogrodu. Przybysze z północy, dla których początkowo liczył się wyłącznie handel i płynące zeń dochody stali się z czasem zarządcami sprawnego i silnego państwa, jakim była Ruś Kijowska. Sam Kijów stał się nie tylko centrum administracyjnym. Odegrał istotną rolę w chrystianizacji kraju. Decyzja Włodzimierza Wielkiego z 988 r. o przyjęciu chrztu przez niego, dwór i poddanych poprzedzona była podobnymi decyzjami o charakterze indywidualnym.

Okrutna księżna, która została świętą

Konwersji na chrześcijaństwo dokonała m.in. babka Włodzimierza Wielkiego księżna Olga Kijowska, słynąca ze swego okrucieństwa … i uznana za świętą przez kościół prawosławny. Jako regentka w bezwzględny sposób usuwała przeciwników. Podstępem zwabiła i zlikwidowała przywódców plemienia Drewlan, którzy zamordowali jej męża. Gdy pozbyła się wrogów energicznie reformowała państwo, w tym jego ekonomię. Nakazała stworzyć punkty poboru danin, będące jednocześnie ośrodkami administracyjnymi, co znacznie usprawniło zarządzanie krajem.

Sprzymierzyła się z Cesarstwem Bizantyjskim. Udała się do Konstantynopola, gdzie w 955 (lub 957) przyjęła chrzest. Jej ojcem chrzestnym został sam cesarz Konstantyn VII Porfirogeneta. Choć decyzję Olgi postrzegano w kategoriach politycznych to wydaje się, że swe nawrócenie traktowała z wielką powagą. Ku zaskoczeniu poddanych zakazała organizowania po swej śmierci tzw. tryzny – zwyczajowej uczty w dniu pogrzebu przy grobie.

Walko o niepodległość nigdy się nie kończy

Wspaniały rozkwit Kijowa przerwał najazd tatarski w 1240 r. Wtedy zaczęła rosnąć pozycja Moskwy jako miasta stołecznego. Z czasem gród nad Dnieprem znalazł się we władaniu Wielkiego Księstwa Litewskiego, a po Unii Lubelskiej 1569 r. miasto wraz ziemiami południoworuskimi znalazło się w granicach Królestwa Polskiego. W wieku XVII powstało w Kijowie kolegium, które stało się fundamentem przyszłej Akademii Kijowsko-Mohylańskiej. Działania ówczesnego metropolity Piotra Mohyły zapoczątkowały prawdziwy renesans kultury prawosławnej.

W roku 1649 władze cerkiewne w Kijowie przyjmowały Bohdana Chmielnickiego, bohatera powstań kozackich, z honorami należnymi władcy. Łudzono się nadzieją, że powstanie odrębne państwo, które wespół z Koroną i Litwą stworzy jednolity organizm. Planów tych nigdy nie zrealizowano. Kijów, po przegranej wojnie polsko-rosyjskiej i na mocy traktatu Grzymułtowskiego z 1686 r. ostatecznie znalazł się w rękach Rosjan, którzy władali nim do upadku caratu.

W 1917 r. w Kijowie ożyły nadziej niepodległościowe. Rok później powstała Ukraińska Republika Ludowa i Państwo Ukraińskie pod wodzą hetmana Pawła Skoropadskiego. W maju 1920 r. w dziejach miasta zapisał się polski rozdział. Kijów został zajęty przez połączone wojsko polsko-ukraińskie walczące z Armią Czerwoną.

Nadzieje Ukrainy na niepodległość skutecznie zdusił ZSRR. Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka, istniejąca w latach 1922-1991 musiała podporządkować się Moskwie. Los nie oszczędził Ukraińcom tragedii. Za sprzeciw wobec przymusowej kolektywizacji rolnictwa i ściągania nieodpłatnych dostaw żywności władze ZSRR wywołały falę sztucznego głodu, który życiem przypłaciło od 3 do 10 mln osób. Sam Kijów nie został tą klęską dotknięty, ale radzieckie panowanie odcisnęło swoje piętno na wyglądzie miasta. Z przestrzeni publicznej zniknęło wiele zabytkowych budowli, a ich miejsce zajęła socrealistyczna architektura.

W latach 1937-1938 komuniści dokonali masowej zbrodni na ludności ukraińskiej w Bykowni na obrzeżach Kijowa. Strzałem w głowę uśmiercili ok. stu tysięcy osób. Kolejny wielki mord zorganizowali Niemcy w Babim Jarze w 1941 r. Wymordowali ok. 30 tys. Żydów eliminując niemal zupełnie tę społeczność z mapy narodowościowej Kijowa. Chwile grozy miasto przeżyło w 1986 r. po wybuchu w pobliskiej elektrowni jądrowej w Czernobylu. Upragnioną niepodległość przyniósł wreszcie rok 1991, ale ceną za wolność była i jest krew wielu Ukraińców przelewana do dziś.

Przedsionki nieba

Dwa sanktuaria w Kijowie zajmują pierwszorzędna pozycję tak w dziejach państwa jak i prawosławia. Sobór Mądrości Bożej i Ławra Peczerska powstały w XI w. w momencie największego rozkwitu Rusi Kijowskiej, za panowania Włodzimierza Wielkiego i Jarosława Mądrego. Sobór był wyjątkowym miejscem dla rozwoju chrześcijaństwa, państwowości i kultury Ukrainy do XIII w. Służył jako główna cerkiew całej Rusi. Znajdowała się tam rezydencja metropolity i miejsce wiecznego spoczynku wielkich książąt. Jest on znakomitym przykładem architektury staroruskiej. W jego wnętrzu zachował się unikalny, największy w skali światowej zespół mozaik i fresków z XI wieku.

Na zboczach nad Dnieprem, w 1051 r. powstał pierwszy monaster. Mnisi zamieszkiwali początkowo pieczary (stąd nazwa całego kompleksu klasztornego – Ławra Peczerska), a następnie wznosili cerkwie i inne zabudowania. W ciągu stuleci Ławra stała się jednym z najważniejszych ośrodków prawosławnej myśli teologicznej w Europie. Obecnie cały kompleks obejmuje kilkadziesiąt obiektów: cerkwi, dzwonnic, seminarium duchownego, bibliotek, systemu jaskiń i murów obronnych. Ławra Peczerska wraz z soborem Mądrości Bożej wpisane zostały na światową listę dziedzictwa UNESCO.

Niebiański patron Kijowa

Nad miastem czuwa święty Archanioł Michał. Jego kult szczególnie rozwinął się na Ukrainie. Tamtejsza ludność chętnie przyjmowała go za patrona i orędownika ze względu na jego rolę w walce z Szatanem. Dodatkowo w tradycji ludowej uważano, że to właśnie Michał odebrał władcy ciemności piorun i przekazał go św. Eliaszowi.

Postać Archanioła Michała zagościła w przestrzeni publicznej wielu ukraińskich miast, w tym także w Kijowie na Majdanie - głównym placu miasta, na którym rozgrywały się wydarzenia „pomarańczowej rewolucji” na przełomie 2004 i 2005 roku oraz Euromajdanu 2013/2014 r. Kilka lat wcześniej postawiono tam Bramę Lacką (lub Bramę Peczerską). Budowla była nawiązaniem do jednej z bram miejskich Kijowa, która stała w tym miejscu w średniowieczu i miejscem, gdzie zaczynał się szlak do Ławry Peczerskiej.

W 2002 r. na szczycie bramy ustawiono posąg Archanioła Michała, wykonany przez Anatolija Kuszcza. Rzeźba stała się inspiracją dla Władymira Tarana, Oleksandra Kharuka i Segieja Kharuka, którzy zaprojektowali srebrną monetę uncjową dla Narodowego Banku Ukrainy. Twórcy połączyli dwa niezwykle ważne dla Ukraińców symbole. Niebiańskiego pogromcę zła otoczyli słowami ukraińskiego bohatera narodowego Tarasa Szewczenki (1814-1861), zaczerpniętymi z jego poematu „Hajdamacy”:… ЗА НАС І ДУШІ ПРАВЕДНИХ, І СИЛА АРХІСТРАТИГА МИХАЇЛА… ( ..Z nami dusze sprawiedliwych i moc Archanioła Michała…) Święty archanioł pojawił się po raz pierwszy na ukraińskich srebrnych monetach uncjowych w 2011 r.