Miasto z wody i ze snów
W ciągu stuleci Wenecja imponowała niezwykłym położeniem i zachwycała swym pięknem. Wielkie bogactwo, które zapewniała miastu flotylla okrętów handlowych i dominacja na morskich szlakach, pozwalało na realizację najbardziej wyrafinowanych architektonicznych przedsięwzięć. Na ponad stu wyspach, przedzielonych blisko stu osiemdziesięcioma kanałami powstawały składy towarów, kantory handlowe i zapierające dech w piersiach pałace. Patronat doży i miejscowej arystokracji ściągał do miasta rzesze artystów, tworząc z Wenecji jeden z najważniejszych ośrodków sztuki europejskiej.
Republika Wenecka, określana jako „La Serenissima” (najjaśniejsza) istniała przez 1100 lat, od roku 697 aż do 1797. Gdy przeminął okres handlowej potęgi Wenecja stała się atrakcją samą w sobie. Karnawał przyciągał tysiące gości żądnych uciech i rozrywki. Miasto stało się obowiązkowym punktem na szlaku podróży wszystkich wykształconych i zamożnych Europejczyków.
Srebrne grosso
Łacińskie słowo „grossus” (tłusty, gruby) dało nazwę popularnej w czasach średniowiecza monecie bitej w wielu krajach Europy. Monety te były w obiegu m.in. we Włoszech (grosso) Niemczech (Groschen), Czechach (pražský groš – grosz praski) i w Polsce (grosz krakowski wprowadzony przez Kazimierza Wielkiego).
Grosso wprowadzono do obiegu w Wenecji przełomu XII i XIII w. Przyjmuje się, że zaczęto je wybijać na masową skalę ok. 1202 r. podczas organizowania IV krucjaty. Początkowo odpowiadało wartości dwudziestu sześciu denarów.
Za emisją nowego pieniądza przemawiało kilka argumentów. System pieniężny, wprowadzony jeszcze za czasów Karola Wielkiego, oparty na denarze, nie przystawał do zmieniającej się sytuacji ekonomicznej Wenecji. Wzrost zamożności miasta i jego znaczenia nie tylko w basenie Morza Śródziemnego pociągał za sobą konieczność operowania stabilną walutą, odpowiednią zarówno w transakcjach krajowych jak i zagranicznych.
Dodatkowo splot wypadków politycznych uczynił z Wenecji potęgę handlową. Poczynając od 1199 r., z inicjatywy papieża, zaczęto planować kolejną wyprawę krzyżową. Postanowiono, że wojsko zostanie przetransportowane drogą morską. Doża Enrico Dandolo zgodził się przewieźć krzyżowców do Palestyny i użyczyć na ten cel pięćdziesiąt galer. Przybyło mniej żołnierzy niż zakładano, ale Wenecja zażądała wypłacenia całej sumy, nawet za tych nieobecnych. Aby zmusić krzyżowców do zapłaty Wenecjanie zagrozili wstrzymaniem dostaw żywności dla wojska oczekującego na wypłynięcie. Przyparci do muru krzyżowcy zgodzili się na zdumiewającą i niecodzienną propozycję doży.
Enrico Dandolo zaproponował, że odroczy płatność należnej kwoty, jeśli krzyżowcy pomogą Wenecjanom zająć Zadar. Było to miasto na wybrzeżu dalmatyńskim, które kilkanaście lat wcześniej przeszło pod panowanie króla węgierskiego. Propozycja była wielce kontrowersyjna. Chrześcijańscy rycerze mieli zdobyć chrześcijańskie miasto. Wielu spośród krzyżowców odmówiło walki, ale Zadar ostatecznie znalazł się pod panowaniem Republiki.
Do Wenecji zaczęło napływać srebro, którym płacono za transport. Władze wykorzystały tę okoliczność i wprowadziły na rynek srebrne monety grosso zawierające 98,5% czystego kruszcu, co było wielkim osiągnięciem ówczesnych mincerzy.
Kontrowersyjna krucjata
Czwarta krucjata, współfinansowana przez Wenecjan, miała nieoczekiwany finał. Krzyżowcy nie dotarli do Ziemi Świętej, ale znaleźli się pod murami Konstantynopola. Zgodzili się pomóc tamtejszemu pretendentowi do tronu odzyskać władzę w Bizancjum. Gdy jednak nie otrzymali obiecanej zapłaty złupili i ograbili miasto w 1204 r. Był to czyn haniebny, który odbił się szerokim echem w całej Europie.
Do Wenecji, jednego z głównych beneficjentów krucjaty, popłynęły wielkie bogactwa i dzieła sztuki zaś sama Republika zmonopolizowała na długie lata handel z Konstantynopolem. Tworząc sieć faktorii handlowych utrwaliła silną pozycję grosso i zdyskredytowała jednego z głównych rywali handlowych: Genuę. Wenecką walutę określano także mianem ducatus argenti (srebrny dukat) dla odróżnienia od złotego dukata, bitego w Republice Weneckiej od II poł. XIII w. Inną popularna nazwą dla grosso był matapan. Było to nawiązanie do muzułmańskiego określenia siedzącej postaci na rewersie.
Na awersie grosso znajdował się Święty Marek z Ewangelią i doża w całej postaci trzymający flagę; pomiędzy nimi napis: D / V / X (dux – łac. książę). Rewers monety ukazywał Chrystusa na tronie trzymającego Ewangelię pomiędzy literami: IC | XC (pierwsze i ostatnie litery greckiej wersji imienia Jezusa Chrystusa: Ιησούς Χριστός).
Złoty cekin
Zmiany gospodarcze w Europie, w tym rozwój miast włoskich i intensyfikacja prowadzonego przez nie handlu, doprowadziły do powstania trwałego i mocnego pieniądza złotego. W 1252 r. złotą monetę wybiła Genua (genovino) i Florencja (floreny), z kolei w 1284 roku Wenecja (zecchino – cekin).
W późniejszym czasie złote monety zaczęto określać mianem dukatów. Wybity w Wenecji złoty cekin przez kilkaset lat funkcjonował pod tą nazwą i stał się wzorcem do naśladowania przez prawie wszystkie kraje europejskie.
Od połowy XIII wieku Wenecja posiadała monopol na handel jedwabiem i przyprawami. Odkrycie pod koniec XV wieku przez Vasco da Gamę morskiej drogi do Indii zagroziło najżywotniejszym interesom Republiki i stało się początkiem upadku znaczenia imperium.
W 1797 roku Wenecję zdobył Napoleon i na mocy zawartego w tym samym roku pokoju w Campo Formio Wenecja została włączona do Austrii. Stanowiło to koniec najdłużej istniejącej republiki w dziejach. W 1861 roku miasto przyłączono do zjednoczonych Włoch.
Przez długie lata, wyobrażenia na awersach i rewersach cekinów (zecchino) nie ulegały większym zmianom. Awers przedstawiał patrona Wenecji Świętego Marka oraz klęczącego przed nim dożę. Elementem zmiennym był wizerunek władcy oraz jego imię i nazwisko.
Na rewersie cekina znajdował się Chrystus – symbol władzy chrześcijańskiej nad całym światem, otoczony wieńcem z gwiazd. Dookoła widniał napis:
SIT T(ibi) XPE (Christe) DAT(us) Q(uem) TV REGIS ISTE DUCAT(us) – „Niech Ci, Chryste, będzie oddane to księstwo, którym rządzisz”.
