Pod znakiem orła
Orzeł posiadał niezwykle rozbudowaną symbolikę. Oznaczał niebo i słońce, burze i wiatr, wszechwładzę i mściwość. Był utożsamiany z boskim posłańcem, długowiecznością, odrodzeniem i odnowieniem. Bystrość wzroku orła i jego szybkość znamionowały człowieka genialnego. Porównanie do orła było równoznaczne z uznaniem kogoś za przykład męskości, siły, ojcowskiej surowości, ale i ojcowskiej troskliwości nad dziećmi.
Starożytni Grecy utożsamiali orła z Zeusem. Najwyższy z bogów unosił się na Olimp w postali skrzydlatego króla przestworzy. W Biblii aniołowie niekiedy pojawiali się pod postacią orłów, jak np. w proroctwie Ezechiela. Orła umieszczano obok świętego Jan Ewangelisty. W Apokalipsie czwarty anioł miał postać orła. Dla Żydów ptak ten był jednym ze zwierząt „nieczystych”, których nie wolno było spożywać. Orły królowały w starożytnym Rzymie. Ich wyobrażenia niesiono przed legionami. Do tego wzorca nawiązała napoleońska Francja. Dwugłowy orzeł pojawiał się w heraldyce Bizancjum, Rosji, Austro-Węgier i Niemiec.
Od tysiąca lat orzeł króluje w polskim godle. Stara legenda wiąże go z założycielem państwa Polan – Lechem, który podczas wędrówki po Wielkopolsce polecił rozbić obóz w okolicach Poznania. Ujrzał wówczas okazałe drzewo, a na nim gniazdo orła z pisklętami. Gdy zaciekawiony przyglądał się orlej rodzinie ptak rozpostarł skrzydła. Jego widok na tle nieba zabarwionego na czerwono przez zachodzące słońce tak zachwycił Lecha, że postanowił tam założyć gród zwany Gnieznem („Gniezdnem”) zaś orła umieścił w swym herbie.
Król przestworzy symbolem USA
Orzeł stał się symbolem Stanów Zjednoczonych, młodego kraju, który w czasie wojny o niepodległość z lat 1775-83 wywalczył sobie wolność i uniezależnił się od dominacji brytyjskiej. Amerykanów połączyły idee wolności, interes ekonomiczny i chęć przeciwstawienia się wyzyskowi przez angielską monarchię. Hasła te przyciągnęły wielu ochotników z Europy, którzy walczyli po stronie kolonii. W gronie tym znaleźli się także Polacy – Tadeusz Kościuszko i Kazimierz Pułaski.
Równolegle z walką o wolność w kraju procowano nad jego prawnymi fundamentami. W 1787 r. ogłoszono Konstytucję USA, która weszła w życie dwa lata później. Istotną sprawą było też przyjęcie symboli narodowych, z którymi mogli utożsamiać się wszyscy obywatele. Wybór padł na orła bielika. Amerykanie podziwiali jego wielką siłę, majestatyczny wygląd i długowieczność. Wierzyli także, że ptak ten występuje tylko na ich kontynencie.
Co bardzo istotne orzeł reprezentował wolność, a ta dla społeczeństwa amerykańskiego była priorytetem. Żyjąc na szczytach gór pośród majestatu natury, orzeł miał nieograniczoną swobodę. To odpowiadało obywatelom, gdyż sami do tego nieustannie dążyli.
Od legendy do uchwały Kongresu
Pojawiła się także legenda, która wyjaśniała, w jaki sposób orzeł stał się godłem narodowym. Podczas jednej z bitew wojny o niepodległość hałas walki obudził orły śpiące na drzewach. Ptaki wyleciały z gniazd i cały czas krążyły nad głowami walczących wydając hałaśliwe okrzyki. Dla patriotów był to znak i mówili potem, że ptaki „wołały o wolność”.
Krótko po podpisaniu Deklaracji Niepodległości USA 4 lipca 1776 r. Kongres powierzył Benjaminowi Franklinowi, Thomasowi Jeffersonowi i Johnowi Adamsowi zadanie zaprojektowania oficjalnej pieczęci państwa. Jednak trzej ojcowie założyciele nie opracowali projektu, który zyskałby aprobatę Kongresu. Podobnie późniejsze komisje, którym zlecono to zadanie nie wykonały go w sposób zadowalający.
Kompromis osiągnięto w 1782 r. Charles Thomson, sekretarz Kongresu otrzymał zadanie wykonania projektu, który uwzględniał zgłoszone uprzednio sugestie. Umiejętnie połączył kilka elementów ku zadowoleniu władz federalnych.
Orzeł na Wielkiej Pieczęci Stanów Zjednoczonych
Na awersie pieczęci pojawił się orzeł z rozpostartymi skrzydłami i tarczą na piersi. Na niej widniało trzynaście pasków, białych i czerwonych. Oznaczały trzynaście stanów, które wypowiedziały posłuszeństwo Wielkiej Brytanii. Nad paskami pojawiło się niebieskie pole z trzynastoma gwiazdami. W szponach orzeł trzymał gałązkę oliwną (w prawej) oraz trzynaście strzał (w lewej). W jego dziobie znalazła się wstęga z napisem „E pluribus unum” („Z wielu, jeden”, dewiza przypisywana Thomasowi Jeffersonowi). Konstelację trzynastu gwiazd umieszczono także nad głową orła.
Motywem centralnym rewersu pieczęci była piramida złożona z trzynastu warstw kamieni. Na jej szczycie umieszczono oko opatrzności a u podstawy datę 1776 zapisaną cyframi rzymskimi. W legendzie otokowej dodano dwa motta: „Novus Ordo Seclorum” (Nowy porządek wieków) oraz „Annuit Coeptis” (Bóg/Opatrzność sprzyja naszym przedsięwzięciom).
I tak oto w 1782 r. orzeł bielik stał się godłem państwowym USA. Z pewnymi modyfikacjami pozostaje nim do dziś. Pojawił się na oficjalnych dokumentach, pieniądzach, flagach, budynkach publicznych. Bielik stał się ikoną amerykańską i jednym z najważniejszych symboli kraju.
Orzeł na amerykańskich monetach
W roku 1792 Kongres przyjął ustawę powołująca mennicę Stanów Zjednoczonych i określającą monety, które miały funkcjonować w obrocie handlowym. System obejmował dziesięć nominałów: 0,5 centa (1/200 dolara), 1 centa (1/100 dolara), 5 centów (half dime), 10 centów (dime), 25 centów (quarter), 0,5 dolara (half dollar), 1 dolara, 2,5 dolara (quarter eagle), 5 dolarów (half eagle) oraz 10 dolarów (ealge). Stopniowo wprowadzano do obiegu złote i srebrne monety, których rewersy zdobił orzeł.
Warto zaznaczyć, że zwyczajowe nazwy: „ćwierćorzeł” (2,5$), „półorzeł” (5$) i „orzeł” (10 $) powiązane były z monetami złotymi. Z czasem pojawiła się także moneta o nominale 20$ czyli tzw. podwójny orzeł (double eagle). Jej wybicie w 1849 r. było następstwem kalifornijskiej gorączki złota i dostępu do większej ilości cennego kruszcu. Orzeł zdobił zarówno monety obiegowe jak i okolicznościowe. Był przedstawiany w formie heraldycznej, jako siedzący lub w locie.
Zagrożony gatunek
Pomimo swej wyjątkowej pozycji ten majestatyczny amerykański ptak znalazł się w obliczu zagrożenia wyginięciem. Szacowano, że pod koniec XIX w. w USA żyło ok. stu tysięcy bielików. Ich liczba gwałtowanie zmalała na skutek polowań i niszczenia siedlisk.
W 1940 r. Kongres wydał ustawę o ochronie orłów. Zakazywała ona posiadania, zabijania lub sprzedaży tych ptaków. Nowe zagrożenie dla tego gatunku pojawiło się po II wojnie światowej, gdy orły polowały na zwierzęta skażone pestycydami szeroko stosowanymi w rolnictwie. Najbardziej dramatyczna moment nastąpił w latach 60. XX. Populacja bielików spadła do ok. czterystu par lęgowych. W 1978 r. orła umieszczono na liście gatunków zagrożonych całkowitym wyginięciem. Zastosowano federalne środki ochrony i zmieniono regulacje dotyczące pestycydów. Pod konie XX w. populacja bielika wzrosła na tyle, że usunięto go z ze wspomnianej uprzednio listy.
