Muzeum Narodowe w Krakowie – jedna z najważniejszych placówek wystawienniczych w naszym kraju – rozpoczęło działalność w 1879 r. Początkowo całość jego zbiorów była eksponowana w Sukiennicach, lecz ze względu na rozwój kolekcji niezbędne okazało się utworzenie odrębnych oddziałów; pierwszy z nich powstał w 1904 r. w domu Emeryka Hutten-Czapskiego, wielkiego patrona tej instytucji i właściciela okazałego gabinetu monet.
Zgromadzone przez niego eksponaty uczyniły krakowskie muzeum znamienitym ośrodkiem wiedzy o pieniądzu, a po ponad stu latach wciąż stanowią fundament tamtejszej ekspozycji.
Hrabia Hutten-Czapski zajmuje poczesne miejsce w poczcie polskich numizmatyków dzięki kolosalnemu wysiłkowi, jaki włożył w dokumentację rodzimych i zagranicznych monet. W pracy tej, obok wielu talentów, pomogło mu znakomite pochodzenie. Urodził się w 1828 r. jako syn szambelana Stanisława Augusta Poniatowskiego, później zresztą pełnił tę samą funkcję na dworze carskim.
Po ukończeniu studiów przyrodniczych w Rosji rozpoczął służbę urzędniczą, sprawując m.in. urząd tajnego radcy, gubernatora w Nowogrodzie Wielkim i wicegubernatora w Sankt Petersburgu. Brał także udział w wojnie krymskiej. W uznaniu zasług zezwolono mu w 1874 r. na dołączenie do nazwiska przydomka ‘Hutten’, stosowanego przez jego pruskich przodków.
Obowiązki zawodowe wymagały od hrabiego podróży po całej Europie, z których przywoził do rodzinnego majątku w Stańkowie na Białorusi coraz to nowe okazy do swoich kolekcji. Gromadził nie tylko monety, banknoty i medale, ale też np. dokumenty, obrazy, mapy, książki i ryciny. Biegła znajomość języków (oprócz polskiego i rosyjskiego władał francuskim, angielskim, niemieckim, greką i łaciną) umożliwiła mu kontakty z antykwariuszami i bukinistami na każdym zakątku kontynentu, a spora fortuna pozwoliła kupować kompletne zbiory innych numizmatyków. W ten sposób wszedł w posiadanie dorobku m.in. Michała Tyszkiewicza, Władysława Morsztyna, Natalii Kickiej oraz Zygmunta Czarneckiego.
Wyjątkowy łut szczęścia spotkał go w latach 50. XIX w. Czapski zaoferował wówczas swoją pomoc przy inwentaryzacji gabinetu monet w petersburskim Ermitażu. Owocem tej pracy jest okazały, obejmujący 3184 okazy, napisany odręcznie katalog polskich monet i medali w obrębie tej kolekcji. Muzeum zgodziło się odsprzedać zidentyfikowane przez hrabiego dublety cennych numizmatów, przyznając mu prawo pierwokupu – z którego Czapski chętnie skorzystał.
Działalność badawczą kontynuował przez resztę życia, wydając kolejne publikacje i albumy. Ukoronowaniem tej mozolnej pracy dokumentacyjnej był monumentalny Spis medalów i monet polskich w pięciu tomach, do dziś uznawany za cenione źródło wiedzy. W ukończeniu tej pozycji znaczną rolę odegrała małżonka Hutten-Czapskiego Elżbieta i młody, nieznany jeszcze szeroko numizmatyk Marian Gumowski, który kontynuował pisanie po śmierci hrabiego 23 lipca 1896 r.
O przenosinach do Krakowa Czapski zdecydował w podeszłym wieku, rozczarowany napięciami narodowościowymi w Cesarstwie Rosyjskim. W liberalnym zaborze austro-węgierskim rozkwitała polska kultura – w Galicji hrabia Hutten-Czapski obrał zatem za cel udostępnienie swoich zbiorów rodakom. Nabywszy niewielki pałac przy ul. Wolskiej (dziś Piłsudskiego), rozpoczął przygotowania do umieszczenia publicznej wystawy w dobudowanym do niego pawilonie.
Dzieła tego już po śmierci męża dopełniła Elżbieta Hutten-Czapska. Otwarte przez nią w 1901 r. Muzeum Czapskich zostało w 1903 r. nieodpłatnie przekazane Muzeum Narodowemu wraz z ponad 11 tys. eksponatów. Znalazły się wśród nich monety, księgi, militaria i inne okazy, w tym bezcenne unikaty: denar Bolesława Chrobrego i dukat Władysława Łokietka. Jedynym warunkiem darowizny było pozostawienie po wsze czasy nazwiska założyciela w nazwie młodej placówki.
Floren Władysława Łokietka przetrwał obie wojny i do dziś znajduje się w krakowskich zbiorach. Jest jedynym egzemplarzem zachowanym do naszych czasów. Replikę tego bezcennego unikatu można dołączyć do swoich zbiorów zamawiając kolekcję „Najcenniejsze Monety Polskie” – dowiedz się więcej o kolekcji i zamów
